versie: 24 april 2017 - beginpagina Droog


Bloemen van het kwaad


De Volledige Werken

van kalief Haróen

Baqir Shareef al-Qurashi |

Visie van Geert Jan van Gelder

Een foutje van 700 jaar | Nagekeken?

Door Jaap van den Born en Bart FM Droog, met medewerking
van Daan Doesborgh. Januari-april 2017.

---

De Volledige Werken van kalief Haróen

Onder de definitie van 'dictator' laat Paul Damen, om zijn boek¹ te kunnen vullen, elk regeringshoofd vallen dat niet door een parlement wordt gecontroleerd en streng optreedt tegen elke vorm van oppositie. Zodat zowat alle staatshoofden uit de geschiedenis er onder vallen, zoals de ouderwetse Oosterse potentaten.

Een voordeel van die groep is ook, dat daaronder de poëzie dikwijls hoog stond aangeschreven en ze zelf ook vaak gedichten maakten. Het is dan ook merkwaardig dat hij uit die ruime keuze juist Haroén uitkiest, die niét als dichter bekend stond, al zal hij wellicht in die atmosfeer wel eens een versje gemaakt hebben.

Maar zonder enig voorbehoud schrijft hij kalief Haróen ar-Rasjíed (ca. 766-809) twee dichtwerken toe en citeert in zijn inleiding nog eens een 'fragment' uit een ander gedicht, dat ook zonder enige aarzeling aan Haróen wordt toegeschreven.

Het 'fragment' is ook te vinden in Een Arabische tuin, een uitgebreide bloemlezing van Arabische poëzie, ingeleid en vertaald door Geert Jan van Gelder, emeritus hoogleraar Arabisch aan de Universiteit van Oxford en specialist op het gebied van de klassieke Arabische letterkunde²:

Drie lieve meisjes hebben mij beteugeld,   mijn hart is overrompeld, overvleugeld. De hele wereld doet wat ik gebied   maar ík gehoorzaam hen, en zij mij niet. De macht des kaliefs mag almachtig schijnen:   de macht der liefde is groter dan de mijne.

Met de vermelding: "Een vaak geciteerd epigram van de bekende kalief Haroen. De drie lieve meisjes zouden zijn slavinnen Sihr ('Magie'), Dijáa' ('Lichtschijnsel') en Chóenoeth (ongeveer: 'Smachting') zijn geweest. Er wordt ook gezegd dat de verzen door al-Abbaas Ibn al-Ahnaf voor hem zijn gemaakt." En in het persoonsregister achter zijn naam: "Hij is niet bekend als dichter (bedoeld is: heeft geen bekend oeuvre op zijn naam staan JvdB) en het vaak geciteerde liefdesepigram dat hier vertaald is, wordt ook aan anderen toegeschreven."

naar boven

Ook van het tweede gedicht over Haylana (Helena) dat Paul Damen zonder enig voorbehoud aan Haróen toeschrijft is het auteurschap niet onomstreden [om verwarring te voorkomen: dat betreft de derde tekst op blz. 48 en 49 van Damens boek].

Geert Jan van Gelder vond het in een late (15e-eeuwse) bron (al-Suyuti's Tarikh al-khulafa'), waar de vijf verzen worden gevolgd door een twee-regelig epigram ook aan Haroen toegeschreven (niet door Damen gebruikt, blijkbaar):

"Zo'n toeschrijving is natuurlijk uiterst twijfelachtig, maar men kan niet uitsluiten dat die correct is. Al-Suyuti beroept zich op de 10e-eeuwse al-Suli, en die is redelijk betrouwbaar, maar in de werken van al-Suli die zijn bewaard zijn de twee epigrammen niet te vinden. Ook in andere oude bronnen komen ze niet voor."

Wat het 'fragment' en dit gedicht betreft stellen we vast dat er geen bewijs is dat ze van Haroén zijn, noch bewijs dat ze niet van hem zijn. We weten het niet. Voor Damens stellige opvoering is dus geen enkele grond.

naar boven

De tweede tekst

Volgens Damen zou dit de 'vertaling' zijn:

Maar Haroen zei: ‘Ik zie water, dus ik heb hevige dorst maar er is geen weg om bij de bron te komen. Zou het dan niet voldoende zijn mij in bezit te nemen? De mensen zijn, naar mijn idee, aan slaven gelijk. Stel dat je me een hand en voet had afgehakt dan zou ik zeggen, uit tevredenheid, je hebt meer dan goed gedaan; dat wat je meegenomen hebt, is oké.’

Opmerkelijk is dat in de door Damen gepresenteerde tweede Arabische tekst 'Maar Haroen zei:' helemaal niet voorkomt - dat staat in diens eerste Arabische tekstblok.
Van Gelder over dit gedicht:

"Het woord al-wurūdi ("de bron") mist een letter; qaṭaʿti ("je hebt afgehakt") en aḥsanti ("goed gedaan") hebben beide ten onrechte een lange ī (die het metrum verstoort); anna ("dat") moet wa-anna ("en dat") zijn. De laatste Arabische regel behoort in het geheel niet tot het gedicht, en is ook niet vertaald; "dat wat je meegenomen hebt, is oké" is onzin, geen idee waar dat vandaan komt. Tenslotte is "je hebt meer dan goed gedaan" een foute vertaling (er staat zoiets als "Goed gedaan! Ga door!"). Zoveel fouten in één kort gedichtje: dit doet het ergste vrezen voor de dikke bundel. Ik zal hem niet kopen."

Hoe het ook zij: dit vers met de absurde vertaling: "Ik zie water, dus ik heb hevige dorst" wordt aan zijn vader, de kalief al-Mahdi (in Ibn 'Asakir's Tarikh Dimashq), of aan de 9e-eeuwse dichter Ibn al-Rumi (in al-Muwashsha door al-Washsha') toegeschreven.

En hoe kwam Paul Damen er bij dat het alom bekende epigram een fragment was van een langer gedicht?

Omdat zijn bron www.alhassanain.com is, een orthodox-Sji'itische site. Orthodoxe Sji'iten hebben een hekel aan Haróen omdat hij niet alleen dronk, maar zelfs muzikanten en danseressen liet optreden. Dus laten ze graag roddelaars over hem aan het woord, die Paul Damen dan, zonder verder onderzoek, kritiekloos en zonder bronvermelding overneemt:

Paul Damen:		Baqir Shareef al-Qurashi:
'In een overgeleverd fragment, een verzuchting uit een van Haroens gedichten, klinkt wat van die achterdocht door.
Haroen werd verliefd op drie van zijn slavinnen: Gha'dir, Ma'rida en Hayla'na – Helena.		'Harun al-Rashïd fell in love with three songstresses from among his female-slaves; they are Gha'dir, Ma'rida, and Hayla'na.
Die laatste was een tijdlang zijn favoriet en bij haar dood treurde hij opzichtig. Zie daarvoor het tweede gedicht van dit hoofdstuk.
Maar nu de drie dames in een eerder stadium. Haroen verzuchtte:		Concerning them he composed poetry of which are the following lines:
'Deze drie jongedames hebben mijn rijk en de hoogste plaats in mijn hart veroverd [terwijl ze niks om me geven]. Waarom gehoorzamen alle mensen me, en ben ik hen trouw, terwijl ze me ongehoorzaam zijn?'		The three young ladies have possessed my rein and occupied the dearest place in my heart. Why do all people obey me and I obey them, while they disobey me?
In de vervolgregel wijt hij dat romantisch aan zijn eigen zwakheid waar het vrouwen betreft:
'Er is niets behalve de kracht van de liefde, waardoor ze zelfs diegenen die krachtiger zijn dan ik, overwinnen."		That is (nothing) except the power of love through which they overcame those who were powerful than me.'

naar boven

Baqir Shareef al-Qurashi

De auteur van bovenstaande Engelstalige tekst is Baqir Shareef al-Qurashi (naam ook gespeld als Baqir Sharif Al Qarashi). Zijn naam staat niet onder het stuk op www.alhassanain.com.

Maar uit wat onder de passage over Harun al-Rashïd staat: 'We have presented in detail this quality of Harun al-Rashïd's life in our book Hayat al-Imam Musa Bin Ja'far (the Life of Imam Musa Bin Ja'far)', valt op te maken dat hij de auteur is van zowel het boek als van de tekst op de islamitische site.

naar boven

De visie van Geert Jan van Gelder

We vroegen Geert Jan van Gelder naar zijn visie op het Haroen-hoofdstuk van Paul Damen.

"Damen heeft kennelijk geen idee welke bronnen hij moet gebruiken en welke hij niet moet gebruiken. In de laatstgenoemde categorie valt het werk waaruit u een stukje citeert, die Sji'itische hagiografie door een moderne Sji'itische moella, "Baqir Sharif al-Qarashi (lees al-Qurashi)"—hij stierf in 2012—, op de Engelse vertaling waarvan Damen zich klaarblijkelijk heeft gebaseerd. Ik zal niet ingaan op de andere beweringen van Damen, of op zijn "vertalingen", of op zijn stijl, die ik niet bewonder, om het zacht uit te drukken. Uit niets blijkt dat hij Arabisch kent, of oude bronnen in vertaling heeft gebruikt, of moderne wetenschappelijk literatuur heeft geraadpleegd. Hij liegt niet wanneer hij zegt dat hij de gedichten heeft vertaald, maar hij verzuimt een kleinigheid te vermelden: hij baseert zijn vertalingen op vertalingen. Dit is een vorm van bedrog en een bekende bron van misverstanden en misvertalingen. Maar als hij bovendien in interviews beweert dat hij de vertalingen "uit de grondtekst", "karakter voor karakter", heeft gemaakt, dan is dat inderdaad regelrecht en flagrant bedrog dat door u natuurlijk aan de kaak moet worden gesteld."

Van Gelder (blz. 241/242):

Van Gelder (378/379):

naar boven

 

Een foutje van zo'n 700 jaar

Een slordigheidje misschien, maar wel een significante slordigheid. Damen (blz. 40):

"Haroen al Rasjied (...) was al verlicht heerser driekwart decennium vóór de eerste westerse renaissancevorst."

Driekwart decennium staat gelijk aan zeveneneenhalf jaar. Nu regeerde kalief Haróen van 786 tot 809. Wat Damen zegt is dus dat de eerste westerse renaissancevorst ergens tussen 793 en 816 kwam bovendrijven. In die periode waren de bekendste westerse vorsten keizer Karel de Grote en, na diens dood in 814, drie van zijn zonen. Was een van deze vier Karolingers de eerste westerse renaissancevorst?

Twee ruiterstandbeelden; links contemporain beeld van Karel de Grote (ca. 800); rechts renaissancebeeld te Padua van Donatello (1453). Wie Paul Damens gedachtenlijn volgt, komt tot de verrassende conclusie dat het linkerbeeld een renaissancekunstwerk is.

Niet echt: het begrip renaissance is een vage, verwarrende aanduiding, die op allerlei periodes en kunststromingen kan slaan, maar die in de meest ruime zin niet eerder dan 1300 geplaatst kan worden. Wie nu precies als eerste renaissancevorst moet worden aangewezen, valt buiten het bestek van ons onderzoek - het volstaat om te zeggen dat Damen met zijn uitlating daarover de plank met zo'n 600 jaar mis slaat.

Nu is fouten maken menselijk. En als deze slordige datering de enige fout in het boek zou zijn, dan zou alleen een kniesoor erover vallen. Maar dit is niet de enige fout: dit soort blunders komt structureel in Damens boek voor.

naar boven

Door ingehuurde vertalers en historici nagekeken?

Hoe dat kan? Damen liet ons op 28 november 2016 weten: "Alles is, in samenwerking met o.a. door Koppernik [de uitgever van het boek - Droog] ingehuurde vertalers en historici nagekeken."

Zou het?

Natuurlijk legden we deze ferme uitspraak aan uitgeverij Koppernik voor, met de vraag: 'is het waar, wat Damen over die ingehuurde vertalers en historici beweert?'

Koppernik-uitgever Chris de Jong antwoordde daarop: "De antwoorden op de door u gestelde vragen zult u elders moeten zoeken."

Tsja.

naar boven

---

Bronnen

¹ Paul Damen. Bloemen van het kwaad. Koppernik, Amsterdam, 2016.

² Geert Jan van Gelder. Een Arabische tuin: klassieke Arabische poëzie, ingeleid, uitgekozen, uit het Arabisch vertaald en geannoteerd door Geert Jan van Gelder, Uitgeverij Bulaaq /Uitgeverij VanHalewyck, Amsterdam/Leuven. [ 2000], 415 p. Een herdruk verscheen bij Bulaaq, Amsterdam, 2008.

Geert Jan van Gelder (1947) is emeritus hoogleraar Arabisch aan de Universiteit van Oxford en specialist op het gebied van de klassieke Arabische letterkunde.
http://www.orinst.ox.ac.uk/staff/iw/gvangelder.html
http://www.hum.leiden.edu/nisis/nisis-senior-members/van-gelder.html
https://www.knaw.nl/nl/leden/leden/4142

William Montgomery Watt. Hārūn al-Rashīd. Encyclopaedia Brittannica, 13-05-2009.
https://www.britannica.com/biography/Harun-al-Rashid

Baqir Shareef al-Qurashi. Harun al-Rashid. Al Hassanain.com. Jacksonville (Florida, UA), [s.a.].
http://www.alhassanain.com/english/articles/articles/history_
library/islamic_personalities/harun_al_rashid/001.html
Baqir Shareef al-Qurashi was een bekend sjiietisch theoloog en schrijver. Hij werd in 1927 te Najaf (Irak) geboren en overleed aldaar op 17 juni 2012.
NN. The Burial of His Excellence Ayatullah Sheikh al-Qarshi in the Holy City of Najaf. I.M.A.M., Fairfax (Virginia, USA), 24-07-2012.
https://secure.imam-us.org/news/burial-his-excellence-ayatullah-sheikh-al-qarshi-holy-city-najaf

Annemarie Làven. Karel de Grote (747-814). Communicatiestrateeg. Historisch Nieuwsblad, 6/2009.
https://www.historischnieuwsblad.nl/nl/artikel/32669/karel-de-grote-747-814.html
Simone Olsthoorn Renaissance 1450-1550. Historisch Nieuwsblad, [s.a.].
https://www.historischnieuwsblad.nl/nl/thema/18/renaissance.html

Bron afbeelding ruiterstandbeelden
Karel de Grote
http://alsemgeest.hele.nl/Geschiedenis/KareldeGrote.php
Gattamelata (Erasmo van Narni), standbeeld van Donatello te Padua, 1453. Foto van 'Lamré', 2006.
https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Gattamelata.jpg

Paul Damen, opmerkingen over ingehuurde vertalers en historici. Facebookaccount Bart FM Droog, 28-11-2016, 01.42 pm.
Screenshot op: http://www.bartfmdroog.com/droog/dd/facebook.html#2811

Vraag en antwoord uitgeverij Koppernik
E-mail Bart FM Droog aan p.r.-medewerker uitgeverij Koppernik. 02-01-2017; 09.52 uur.
E-mail Chris de Jong aan Bart FM Droog, 02-01-2017; 15.49 uur.

Visie van Geert Jan van Gelder
E-mail van Geert Jan van Gelder aan Jaap van den Born, 05-01-2017.

naar boven